جمعه ۰۲ آذر ۱۴۰۳
به گزارش صد آنلاین ، گرد و خاک در روزهای گذشته آنقدر شدت گرفت که شهرهای سیستان را به تعطیلی کشاند، زابل، زهک، هیرمند، نیمروز و هامون از جمله این شهرها بودند، سرعت وزش باد نزدیک به 100 کیلومتر در ساعت رسید و غلظت ذرات معلق در هوایی که مردم استنشاق می‌کنند، به حدی بالا رفت که دید مردم را کور کرد و توصیه شد مردم از ترددهای غیر ضروری در شمال سیستان و بلوچستان خودداری کنند.
اینکه مشکل گرد و غبار مردم استان سیستان و بلوچستان چه ریشه و زمینه‌ای دارد؟ چطور به وجود آمده و چرا افزایش پیدا کرده، بحثی مشترک با ریشه‌یابی شدت جولان ریزگردها در زندگی شهروندان است که در گفت‌وگویی که با آرش میلانی، کارشناس محیط زیست و عضو پیشین شورای شهر تهران داشتیم، در خصوص ریزگردهای مشهد به تفصیل به آن پرداخته‌ایم.
در مجالی که بار دیگر دست داد و به بهانه شدت گرفتن طوفان شن در سیستان، 180 روزه شدن بادهای 120 روزه، مشکلات مردم منطقه که به دلیل طوفان شن و گرد و خاک دو چندان شده و با قطع برق و مسائل دیگری از این دست هم مواجه شده‌اند، بار دیگر با میلانی به گفت‌وگو نشستیم تا نقش تغییرات اقلیمی را در افزایش این طوفان‌هایی که زندگی مردم را به تعطیلی کشانده بررسی کنیم. میلانی، نگاهی به بیابان‌زایی تاریخی و کاهش منابع آبی انداخته؛ ضرورت رعایت ملاحظات محیط زیستی را از نظر گذرانده و گفته باید با چنگ و دندان سیستان را حفظ کرد. او در مورد بلوچستان هم صحبت کرده و خشم طبیعت که مشکلات مرزی مثل حقابه هیرمند را دوچندان کرده.
این عضو پیشین شورای شهر تهران، در بحث تغییر شرایط اقلیمی به هشدارهایی اشاره می‌کند که اگر اقدام عاجلی نکنیم، باید منتظر تبعات نگران کننده آن باشیم. از نظر این کارشناس محیط زیست، تغییرات اقلیمی سیستم‌های تعادل بخش را با بحران مواجه کرده و سبب تغییر رفتار آن‌ها شده؛ برای نمونه باران‌های موسمی را شدیدتر می‌کند و پیش بینی این سیلاب‌های گسترده در سیستان و بلوچستان وجود دارد. گفتنی است که در ادامه این گفت‌وگو و در شماره‌های آینده درخصوص سیاست‌های مسئولین در حوزه تمرکز و توجه به تغییرات اقلیمی صحبت خواهیم کرد؛ از ترامپ و احمدی‌نژاد تا بازرگان و ابتکار...
ناحیه سیستان یک روند بیابان‌زایی تاریخی داشته؛ آرش میلانی، توضیح می‌دهد که یعنی از نظر مستنداتی که وجود دارد به لحاظ تغییرات نظام هیدرولوژیک، در یک بازه زمانی تقریبا 500 ساله منابع آبی آنجا رو به کاهش بوده و این فرآیندی بلندمدت است؛ همچنین به لحاظ زیست پذیری جوامع انسانی در سیستان با منطقه‌ای روبه‌رو هستیم که حتما باید ملاحظات محیط زیستی در آنجا رعایت شود و در مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی آن منطقه باید سرمایه‌گذاری کرد بدون اینکه انتظار انتفاع خاصی را داشت.
این کارشناس محیط زیست و عضو پیشین شورای شهر تهران، معتقد است «باید تلاشمان حفظ دارایی‌های موجود وآن چیزی باشد که در حال حاضر باقی مانده؛ یعنی در شرایط بسیار سخت احیایی و بازگرداندن طبیعت به حال قبلی‌اش باید از هرآنچه مانده با چنگ و دندان دفاع و حراست کرد و در حال حاضر سیستان وضعیت اینگونه است.»
میلانی در مورد بلوچستان هم می‌گوید که «ما با یک استان کمتر برخوردار و محروم مواجه هستیم؛ عدم توازن امکانات و مواهب توسعه‌ای آنجا باید برقرار شود اما این عقب افتادگی و محرومیت که در مناطق محروم ما وجود دارد ریشه‌ای تاریخی داشته و اگرچه در سی چهل سال اخیر هم تلاش‌های زیادی شده که این محرومیت زدایی صورت بگیرد اما هنوز میان این منطقه با دیگر مناطق ایران فاصله زیادی هست.»
این را دیگر همه می‌دانند که مسائلی نظیر فقر و بیکاری و مشکلات مرزی در سیستان و بلوچستان وجود ملموس دارند و حالا شما در نظر بگیرید که خشم و قهر طبیعت و سخت‌تر شدن شرایط زیستی هم به آنجا اضافه شده؛ میلانی می‌گوید: نمونه‌اش را هم شما دیده‌اید؛ بحثی که درباره حقابه هیرمند هست و سختگیری‌هایی که دولت طالبان در مورد رهاسازی حقابه ایران دارد و مشکلات مختلفی که ایجاد شده، همگی به مسائل زمینه‌ای و پایه‌ای که از قبل وجود داشته اضافه شده و همه این‌ها در تصویر بزرگ‌تری اگر بخواهیم نگاه کنیم، بحث تغییر شرایط اقلیمی در کره زمین است.
این عضو کمیسیون محیط زیست در پنجمین دوره شورای شهر تهران، معتقد است که «بحث تغییر شرایط اقلیمی در زمین، به این معناست که با توجه به افزایش گازهای گلخانه‌ای و اینکه کشورهای صنعتی به تعهدات خود در کاهش تولید این گازها نتوانسته‌اند یا نخواسته‌اند عمل کنند و از طرفی، کشورهای در حال توسعه هم مجبور بوده‌اند که مسیر توسعه را طی کنند و به تولید گازهای گلخانه‌ای شتاب داده‌اند، افزایش درجه حرارت را در حالت قطعی قرار داده چراکه حجم گاز گلخانه‌ای که منتشر شده بعد از انقلاب صنعتی به حدی است که امکان کاهش درجه حرارت دور از دسترس است.
میلانی توضیح می‌دهد که «در شرایطی هستیم که دبیرکل سازمان ملل متحد هشدار می‌دهد باید اقدام عاجلی در رعایت سقف یک و نیم درجه افزایش انجام دهیم. سناریویی که افزایش درجه حرارت به بیش از این مقدار نرسد و در این حد بماند؛ سناریوهایی هم وجود دارد که از این یک و نیم درجه امکان دارد بالاتر برود و به دو یا سه درجه هم برسد! و این موضوعی است که از آن در مجامع علمی جهانی صحبت می‌شود.»
با این حال، این کارشناس محیط‌زیست توضیح می‌دهد که «بالاتر از یک و نیم درجه هم عواقب شدیدی دارد و بسیار نگران کننده است؛ بر اساس آنچه برآوردهای مراکز بین‌المللی و سازمان ملل نشان می‌دهد که آستانه‌های این موضوع در حال طی شدن است.» میلانی می‌گوید که منظورش از آستانه‌ها این است که آنچه که گمان می‌کردند ظرف بیست یا سی سال رخ دهد، زودتر در حال وقوع است برای نمونه ظرف دهه جاری، شرایط و علائم اولیه آن ظهور می‌کند.»
به گفته این کارشناس محیط زیست، «تغییرات اقلیمی، باعث می‌شود سیستم‌های تعادل بخشی که در کره زمین وجود داشته و درجه حرارت را متعادل می‌کرده‌اند، رفتارهایشان تغییر پیدا کند و بعضا دچار رفتارهای جدیدی شود و این خود باعث تغییرات پیش‌بینی نشده‌ای در اقلیم خواهد شد. برای نمونه در منطقه اقیانوس هند که باران موسمی وجود دارد، یک سناریو این است که شدت وقوع این جریان‌ها افزایش پیدا می‌کند که علاوه بر اینکه طوفان‌های دریایی و ساحلی شدیدی ایجاد خواهد کرد، در نفوذ به منطقه فلات مرکزی ما که از مسیر سیستان و بلوچستان و کرمان عبور می‌کند، باعث باران‌های بسیار شدید و وقوع حوادث غیرمترقبه می‌شود و سیلاب‌های گسترده‌ای ایجاد خواهد کرد و درست است که روی منابع آب تا حدی اثرات مثبتی دارد، اما خسارات‌های قابل توجهی را ایجاد می‌کند.»
میلانی از طرف دیگر به ذوب شدن یخچال‌هایی که در کوه‌های هندوکش یا مناطق مرتفع کوهستانی که در شرق کشور ما در خاک افغانستان و پاکستان وجود دارند، اشاره می‌کند و می‌گوید: این یخچال‌ها تامین کننده آبی هستند که به هامون می‌ریزد؛ آنجا منابع و ذخایر برفی بر اثر تغییر اقلیم زودتر آب می‌شوند یا کلا رژیم برفی‌شان تبدیل به رژیم بارانی می‌شود؛ درجه حرارت هم در آن مناطق افزایش پیدا کرده و فصول کشت تغییر پیدا می‌کند و به این منجر شده که در بالادست یعنی خود افغانستان میزان برداشت و مصرف آب کشاورزی افزوده شود و نتیجه اینکه آنچه آوردِ آب رودخانه به سمت ماست، کاهش جدی پیدا می‌کند. به همین جهت است که چنین تغییرات اقلیمی شکل می‌گیرد و در کنار سیلاب‌ها به گفته میلانی «بجز بادهای 120 روزه سیستان که به صورت سنتی و از دیرباز جزو جغرافیای این منطقه بوده، طوفان‌های شن و ریزگرد و این قسم مسائل هم تشدید شده.»
به گفته این کارشناس محیط زیست «اینکه سیستم‌های تعادل بخش کره زمین در حال نشان دادن رفتارهای جدیدی هستند به ضرر انسان است؛ همچنین طبیعت و موجودات گیاهی و جانوری هم آسیب دیده‌اند و در یک کلام اینکه تعادل در کره زمین در حال برهم خوردن است و حالا این امر، اثراتش در مناطقی مثل سیستان و بلوچستان شدیدتر است؛ آنجا ساختارهای حمایتی و پشتیبانی از مناطق دیگر کشور کمتر است و شهروندان ما در آنجا بیشتر در معرض آسیب‌های مختلف قرار می‌گیرند.»